Przez książki, tutoriale, blogi dotyczące inżynierii oprogramowania przewijają się różne epitety 1, określające przypadki użycia. W szczególności dwa określenia pojawiają się często – systemowe lub biznesowe przypadki użycia. Przeważnie jednak, autorzy używający tych sformułowań nie wspominają co właściwie przez nie rozumieją. Niestety, podobnie jak w przypadku wielu innych pojęć IT, tak i tu każda osoba używająca tego określenia może mieć coś innego na myśli. Jak więc odróżnić systemowy od biznesowego i kiedy ma sens stosowanie takich określeń?Zacznę od krótkiego oświadczenia – podobno moje opowieści są ciężkie do słuchania/czytania bo temat mi się zawsze bardzo szeroko rozlewa. Ale co tam, tym razem też tak muszę zacząć – więc na początku był chaos. Dobra, chaos może nie ale kiedyś dawno temu były takie firmy, które prowadziły swój biznes bez użycia nawet jednego komputera czy aplikacji. Co więcej – nawet dziś, sporą część przedsiębiorstw można by prowadzić całkowicie „unpluged”. Oczywiście to takie teoretyzowanie, nie rozważam tu czy byłoby to opłacalne i jak długo taka firma by pływała na powierzchni. Zapewne działanie bez wsparcia IT byłoby bardzo nieekonomiczne i żywot takiego przedsiębiorstwa zakończyłby się dość szybko. Nie zmienia to jednak faktu, że praktycznie niezależnie od branży2, czy dla sprzedawcy detalicznego czy producenta stali, całe IT jest tylko dodatkiem, wspomagającym narzędziem, ułatwieniem prowadzenia właściwego biznesu. Inaczej mówiąc – prowadzenie firmy z wykorzystaniem systemów informatycznych jest tylko rodzajem implementacji mechanizmów biznesowych. Można więc w zasadzie omawiać działanie przedsiębiorstwa bez zajmowania się detalami implementacji, czyli bez omawiania systemów komputerowych. Z drugiej strony, firmę jak każdy inny zorganizowany byt, można opisać jako system – czyli coś co ma kawałki składowe i działa według jakiegoś mechanizmu, pełniąc określoną funkcję3. Można także na firmę spojrzeć jak na narzędzie, na coś co posiada pewne funkcjonalności.
I właśnie tu pojawiają się biznesowe przypadki użycia. Biznesowy przypadek użycia jest to po prostu opis funkcjonalności jakie firma „wystawia” na zewnątrz lub które służą jako wewnętrzne usługi. Mogą być to zarówno opisy usług, np. „uruchomienie usługi telekomunikacyjnej”, „realizacja zamówienia” jak i funkcjonalności wspierające (wewnętrzne) typu „przygotowanie zestawienia finansowego”, „kontrola stanu magazynowego”. Co więcej, firma może zostać zaprojektowana na podstawie swoich biznesowych przypadków użycia. Określając na początku jakie cele ma realizować, czyli jakie i komu usługi ma świadczyć, można zbudować odpowiedni proces lub procesy biznesowe, które będą te zadania realizowały.
Co jest właściwie takiego szczególnego w biznesowych przypadkach użycia i do czego mogą służyć?
- szczególne – na poziomie przedsiębiorstwa a nie systemu, czyli określają co robi organizacja a niekoniecznie system informatyczny
- do czego – określają cele istnienia przedsiębiorstwa, usługi i „funkcje” które spełnia lub ma spełniać; mogą służyć zarówno do ustalenia sposobu działania jak i być listą celów jakie ma wspierać oprogramowanie
Specyficzną cechą biznesowych przypadków użycia jest to że w trakcie ich identyfikacji (projektowania) w zasadzie trzeba rozpatrywać przedsiębiorstwo którego dotyczą jako białą skrzynkę. Czyli należy zajrzeć i sprawdzić jak właściwie działa ten biznes. Systemowe przypadki użycia opisuje się przeważnie nie określając jak mają być zrealizowane.
Biznesowy przypadek użycia może być zrealizowany za pomocą systemowego przypadku użycia, często zresztą nawet kilku systemowych przypadków użycia. W praktyce najczęściej każdy z b. przypadków użycia może się przełożyć na cały proces lub sporą jego część. Wymienione powyżej zamówienie produktu/towaru, jest przecież właśnie procesem biznesowym, z szeregiem różnych przebiegów, sytuacji wyjątkowych itp.
Oczywiście określenie dokładniej granicy między systemowym a biznesowym przypadkiem użycia nie jest możliwe. Różnice są na tyle rozmyte, że w dużym stopniu zależy od interpretacji odbiorców i zamierzeń twórcy przypadku użycia. Przykładowo, przypadek użycia pt. „złożenie zamówienia” może być zarówno biznesowym jak i systemowym. Wszystko zależy od tego jaki jest cel opisu przypadku użycia jak i od tego jak został opisany. Ogólne wytyczne są takie:
- biznesowy: określa sposób działania organizacji, służy raczej do identyfikacji wymagań i opisu otoczenia/domeny
- systemowy: określa zadania jakie ma realizować projektowany system,
- w znaczeniu przymiotnik opisujący cechę ↩
- Oczywiście nie mówię tutaj o całym przemyśle IT, telekomach – dla nich komputery to istota biznesu; nawet bardziej zaawansowana inżynieria nie dałaby pewnie rady – nikt już pewnie nie umie obsłużyć suwaka logarytmicznego ↩
- Encyklopedia PWN – http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3982198 ↩